PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU HISTORIA
III etap edukacyjny
Wymagania ogólne
I. Chronologia historyczna.
Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje
je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa; dostrzega zmiany w
życiu społecznym oraz ciągłość w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym.
II. Analiza i interpretacja historyczna.
Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje
wnioski; dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i
oceniającą; wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń,
zjawisk i proce sów historycznych; wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla
rozumienia świata współczesnego.
III. Tworzenie narracji historycznej.
Uczeń tworzy narrację historyczną, integrując informacje pozyskane z różnych
źródeł; tworzy krótkie wypowiedzi: plan, notatkę, rozprawkę, prezentację;
przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko.
Wymagania szczegółowe
1. Najdawniejsze dzieje człowieka. Uczeń:
1) porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym i opisuje skutki przyjęcia
przez człowieka trybu osiadłego;
2) wyjaśnia zależności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami
życia człowieka.
2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu. Uczeń:
1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje starożytnej Mezopotamii i
Egiptu;
2) charakteryzuje strukturę społeczeństwa i system wierzeń w Egipcie;
3) wyjaśnia znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państw;
4) rozpoznaje typy pisma wykształcone na terenie Mezopotamii i Egiptu.
3. Starożytny Izrael. Uczeń:
1) charakteryzuje podstawowe symbole i główne zasady judaizmu;
2) wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a mono teizmem, odwołując
się do przy kładów.
4. Cywilizacja grecka. Uczeń:
1) wyjaśnia wpływ środowiska geograficznego na gospodarkę i rozwój
polityczny starożytnej Grecji;
2) umiejscawia w czasie i porównuje system sprawowania władzy oraz
organizację społeczeństwa w Sparcie i Atenach peryklejskich;
3) charakteryzuje czynniki integrujące starożytnych Greków – język, system
wierzeń, teatr oraz igrzyska olimpijskie.
5. Cywilizacja rzymska. Uczeń:
1) umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz
organizację społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie;
2) wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy
Rzymian wobec niewolników i ludów podbitych;
3) podaje przykłady wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską;
4) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku starożytnego
państwa rzymskiego.
6. Dziedzictwo antyku. Uczeń:
1) charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej
antycznego świata w różnych dziedzinach: filozofii, nauce, architekturze,
sztuce, litera turze;
2) podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które mają wpływ na
cywilizację współczesną.
7. Chrześcijaństwo. Uczeń:
1) umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się
chrześcijaństwa;
2) wskazuje przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie
rzymskim.
8. Arabowie i świat islamski. Uczeń:
1) umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasięg podbojów arabskich;
2) opisuje podstawowe zasady i symbole islamu;
3) wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy
Wschodem a Zachodem.
9. Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa. Uczeń:
1) umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo
Kościelne oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej;
2) charakteryzuje działalność Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał
renesans karoliński;
3) charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III;
4) opisuje relacje pomiędzy władzą cesarską a papieską w X–XI w.
10. Bizancjum i Kościół wschodni. Uczeń:
1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie;
2) charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego
i rozpoznaje osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka);
3) wyjaśnia przy czyny i skutki rozłamu w Kościele w XI w.
11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy. Uczeń:
1) rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego;
2) wyjaśnia pojęcie stanu i charakteryzuje podziały społeczne
w średniowieczu;
3) charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast
w średniowieczu.
12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy. Uczeń:
1) wyjaśnia kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury,
sztuki i życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa;
2) porównuje główne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej;
3) rozpoznaje zabytki kultury średniowiecza, wskazując różnice pomiędzy
stylem romańskim a stylem gotyckim, z uwzględnieniem przykładów
z własnego regionu.
13. Polska pierwszych Piastów. Uczeń:
1) sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów;
2) wskazuje, na przykładzie państwa pierwszych Piastów, charakterystyczne
cechy monarchii patrymonialnej;
3) wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa
kulturowe, społeczne i polityczne chrystianizacji Polski;
4) ocenia dokonania pierwszych Piastów w dziedzinie polityki, gospodarki
i kultury.
14. Polska dzielnicowa i zjednoczona. Uczeń:
1) sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę okresu rozbicia dzielnicowego;
2) opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego;
3) porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane
z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Piastów;
4) opisuje zmiany społeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego
i dostrzega związki pomiędzy rozwojem ruchu osadniczego a ożywieniem
gospodarczym;
5) ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej
(system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce
zagranicznej;
6) charakteryzuje zmiany struktury społeczno-wyznaniowej Królestwa
Polskiego po przy łączeniu ziem ruskich.
15. Polska w dobie unii z Litwą. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny i ocenia następstwa unii Polski z Litwą;
2) porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane
z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Jagiellonów;
3) charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego.
16. Wielkie odkrycia geograficzne. Uczeń:
1) sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da
Gamy, Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadłości
kolonialne Portugalii i Hiszpanii;
2) ocenia wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno-gospodarcze
i kulturowe Europy oraz dla Nowego Świata.
17. Humanizm i renesans. Uczeń:
1) wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej
charakterystyczne cechy;
2) charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła,
Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza;
3) ocenia rolę druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju
cywilizacji europejskiej.
18. Rozłam w Kościele zachodnim. Uczeń:
1) wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim;
2) opisuje cele i charakteryzuje działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz
przedstawia okoliczności powstania kościoła anglikańskiego;
3) wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia
służące wzmocnieniu katolicyzmu.
19. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:
1) ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów;
2) przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą
i jej główne postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium
Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
3) charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia
ich specyfikę na tle europejskim;
4) przedstawia największe osiągnięcia piśmiennictwa polskiego epoki
renesansu, uwzględniając twórczość Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego,
Andrzeja Frycza Modrzewskiego;
5) rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach
polskich ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu.
20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uczeń:
1) wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich
kompetencje;
2) wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne założenia konfederacji
warszawskiej i artykułów henrykowskich;
3) przedstawia zasady wolnej elekcji;
4) ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej
w XVII w.;
5) rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do
przykładów architektury i sztuki we własnym regionie.
21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. Uczeń:
1) wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją
i Rosją;
2) wyjaśnia przyczyny, cele i następstwa powstania Bohdana Chmielnickiego
na Ukrainie;
3) ocenia społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen w XVII w.;
4) wyjaśnia przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i społecznogospodarczego
Rzeczypospolitej w II połowie XVII w.
22. Formy państwa nowożytnego. Uczeń:
1) charakteryzuje, na przykładzie Francji Ludwika XIV, ustrój monarchii
absolutnej;
2) wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii
parlamentarnej;
3) porównuje monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając
zakres władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji
stanowych (parlamentu);
4) wyjaśnia, na czym polegała specyfika ustroju Rzeczypospolitej Obojga
Narodów na tle Europy.
23. Europa w XVIII w. Uczeń:
1) wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze
i sztuce;
2) charakteryzuje zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza i zasadę umowy
społecznej Rousseau;
3) porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.
24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. Uczeń:
1) przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach
saskich;
2) wyjaśnia zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.;
3) charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisława Konarskiego
i Stanisława Leszczyńskiego oraz dostrzega przejawy ożywienia w
gospodarce i kulturze czasów saskich.
25. Bunt poddanych – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
Uczeń:
1) przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość;
2) ocenia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych;
3) wymienia główne instytucje ustrojowe Stanów Zjednoczonych i wyjaśnia, w
jaki sposób konstytucja amerykańska realizowała w praktyce zasadę
trójpodziału władzy.
26. Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej. Uczeń:
1) przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji
Narodowej;
2) sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji
3 maja; wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3
maja;
3) wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia
jej następstwa;
4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje
przy kłady sztuki okresu klasycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu.
27. Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII w. Uczeń:
1) sytuuje w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie
zmiany terytorialne po każdym rozbiorze;
2) przedstawia cele i następstwa powstania kościuszkowskiego;
3) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej.
28. Rewolucja francuska. Uczeń:
1) wyjaśnia główne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki;
2) wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej;
3) opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji
Praw Człowieka i Obywatela.
29. Epoka napoleońska. Uczeń:
1) opisuje zmiany w Europie w okresie napoleońskim w zakresie stosunków
społeczno-gospodarczych i politycznych;
2) wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa
Warszawskiego oraz opisuje cechy ustrojowe i terytorium Księstwa
Warszawskiego;
3) ocenia politykę Napoleona wobec sprawy polskiej oraz postawę Polaków
wobec Napoleona.
30. Europa po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
1) przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego, uwzględniając
jego decyzje w sprawie polskiej;
2) wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych
w Eu ropie w I połowie XIX w.
31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń:
1) wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej;
2) podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu
uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego;
3) identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia
następstwa ekonomiczne i społeczne ich zastosowania;
4) opisuje zmiany w poziomie życia różnych grup społecznych w XIX w.
na pod sta wie źródeł pisanych, ikonograficznych i statystycznych.
32. Europa i świat w XIX w. Uczeń:
1) opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych;
2) dostrzega podobieństwa i różnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec;
3) wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji
kolonialnej państw europejskich w XIX w.;
4) ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy
europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw.
33. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
1) wskazuje na mapie nowy układ granic państw zaborczych na ziemiach
polskich po kongresie wiedeńskim;
2) charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego;
3) ocenia osiągnięcia Królestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i
szkolnictwie.
34. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych.
Uczeń:
1) sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie
styczniowe;
2) przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstań
narodowych;
3) rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstańczych ruchów
narodowych;
4) charakteryzuje główne nurty i postaci Wielkiej Emigracji.
35. Życie pod zaborami. Uczeń:
1) wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem
dawnej Rzeczypospolitej;
2) charakteryzuje i ocenia zróżnicowane postawy społeczeństwa wobec
zaborców;
3) porównuje warunki życia społeczeństwa w trzech zaborach w II połowie XIX
w., uwzględniając możliwości prowadzenia działalności społecznej i rozwoju
narodowego;
4) przedstawia główne nurty życia politycznego pod zaborami w końcu XIX w.
36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. Uczeń:
1) przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego,
w tym dla środowiska naturalnego;
2) charakteryzuje przyczyny i następstwa procesu demokratyzacji życia
politycznego;
3) przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej
i przemiany obyczajowe.
37. I wojna światowa i jej skutki. Uczeń:
1) wymienia główne przyczyny narastania konfliktów pomiędzy mocarstwami
europejskimi na przełomie XIX i XX w. oraz umiejscawia je na politycznej
mapie świata i Europy;
2) charakteryzuje specyfikę działań wojennych, ze szczególnym
uwzględnieniem nowych środków technicznych.
38. Rewolucje rosyjskie. Uczeń:
1) wyjaśnia polityczne i społeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji
w Rosji w 1917 r.;
2) wyjaśnia okoliczności przejęcia przez bolszewików władzy w Rosji;
3) opisuje bezpośrednie następstwa rewolucji lutowej i październikowej
dla Rosji oraz Europy; charakteryzuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.
39. Sprawa polska w I wojnie światowej. Uczeń:
1) charakteryzuje stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej oraz
opisuje poglądy zwolenników różnych orientacji politycznych;
2) ocenia wysiłek zbrojny Polaków;
3) wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.