PODSTAWA PROGRAMOWA – WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE –
GIMNAZJUM
III etap edukacyjny
Wymagania ogólne
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat życia publicznego; wyraża
własne zdanie w wybranych sprawach publicznych i uzasadnia je; jest
otwarty na odmienne poglądy.
II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń rozpoznaje problemy najbliższego otoczenia i szuka ich rozwiązań.
III. Współdziałanie w sprawach publicznych.
Uczeń współpracuje z innymi – planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się
z nich.
IV. Znajomość zasad i procedur demokracji.
Uczeń rozumie demokratyczne zasady i procedury i stosuje je w życiu szkoły
oraz innych społeczności; rozpoznaje przypadki łamania norm demokratycznych
i ocenia ich konsekwencje; wyjaśnia znaczenie indywidualnej i zbiorowej
aktywności obywateli.
V. Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń opisuje sposób działania władz publicznych i innych instytucji;
wykorzystuje
swoją wiedzę o zasadach demokracji i ustroju Polski do rozumienia
i oceny wydarzeń życia publicznego.
VI. Rozumienie zasad gospodarki rynkowej.
Uczeń rozumie procesy gospodarcze oraz zasady racjonalnego
gospodarowania w życiu codziennym; analizuje możliwości dalszej nauki i kariery
zawodowej.
Wymagania szczegółowe
1. Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń:
1) omawia i stosuje zasady komunikowania się i współpracy w grupie
(np. bierze udział w dyskusji, zebraniu, wspólnym działaniu);
2) wymienia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych
decyzji;
3) przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów
w grupie i między grupami;
4) wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec
nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić.
2. Życie społeczne. Uczeń:
1) podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; charakteryzuje
rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy;
2) wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia
między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania;
3) charakteryzuje życie szkolnej społeczności, w tym rolę samorządu
uczniowskiego; wyjaśnia, na czym polega przestrzeganie praw ucznia;
4) rozpoznaje role społeczne, w których występuje, oraz związane z nimi
oczekiwania;
5) wyjaśnia, jak tworzą się podziały w grupie i w społeczeństwie (np. na
„swoich” i „obcych”), i po daje możliwe sposoby przeciwstawiania się
przejawom nietolerancji.
3. Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń:
1) charakteryzuje – odwołując się do przykładów – wybrane warstwy
społeczne, grupy zawodowe i style życia;
2) omawia problemy i perspektywy życiowe młodych Polaków (na podstawie
samo dzielnie zebranych informacji);
3) przedstawia wybrany problem społeczny ważny dla młodych mieszkańców
swojej miejscowości i rozważa jego możliwe rozwiązania.
4. Być obywatelem. Uczeń:
1) wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (prawo
ziemi, prawo krwi, nadanie obywatelstwa);
2) podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiadania
polskiego obywatelstwa;
3) przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych
i współ czesnych postaci, wykazuje znaczenie postaw i cnót obywatelskich.
5. Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń:
1) przedstawia główne podmioty życia publicznego (obywatele, zrzeszenia
obywatelskie, media, politycy i partie, władza, instytucje publiczne, biznes itp.)
i pokazuje, jak współdziałają i konkurują one ze sobą w życiu publicznym;
2) uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym
i podaje przy kłady skutków ich łamania;
3) przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych
(od lokalnych stowarzyszeń do związków zawodowych i partii politycznych) i
uzasadnia ich znaczenie dla obywateli;
4) wyjaśnia, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje
władz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym;
5) opracowuje – indywidualnie lub w zespole – projekt uczniowski dotyczący
rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub
lokalnej i w miarę możliwości go realizuje (np. jako wolontariusz).
6. Środki masowego przekazu. Uczeń:
1) omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu
w życiu obywateli;
2) charakteryzuje prasę, telewizję, radio, Internet jako środki masowej
komunikacji i omawia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na
specyfikę przekazu i od biorców;
3) wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje różnice
między przekazami i odróżnia informacje od komentarzy; krytycznie
analizuje przekaz reklamowy;
4) uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej
we współczesnym świecie; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego
sondażu opinii publicznej.
7. Wyborcy i wybory. Uczeń:
1) przedstawia argumenty przemawiające za udziałem w wyborach lokalnych,
krajowych i europejskich;
2) wymienia zasady demokratycznych wyborów i stosuje je w głosowaniu
w szkole;
3) wskazuje, czym powinien kierować się obywatel, podejmując decyzje
wyborcze;
4) krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze.
8. Naród i mniejszości narodowe. Uczeń:
1) wyjaśnia, co dla niego oznacza być Polakiem (lub członkiem innej
wspólnoty na rodowej) i czym obywatelstwo różni się od narodowości;
2) wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ
na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja;
3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów
(w tym uchodźców) żyjące obecnie w Polsce i przedstawia przysługujące
im prawa; na podstawie samodzielnie zebranych materiałów charakteryzuje
jedną z tych grup (jej historię, kulturę, obecną sytuację);
4) wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą
podtrzymują swoją więź z ojczyzną.
9. Patriotyzm dzisiaj. Uczeń:
1) wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i omawia te więzi
na własnym przy kładzie;
2) uzasadnia, że można równocześnie być Polakiem, Europejczykiem
i członkiem społeczności światowej;
3) wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według
niego jest patriotyzm; porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowinizmem
i kosmopolityzmem;
4) wykazuje, odwołując się do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw
ludzkości, do jakich konsekwencji prowadzić może skrajny nacjonalizm;
5) rozważa, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów,
w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje
międzynarodami.
10. Państwo i władza demokratyczna. Uczeń:
1) wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa; wyjaśnia, czym jest
władza państwowa;
2) wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym,
autorytarnym i totalitarnym;
3) wyjaśnia zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości
w państwie demokratycznym;
4) wskazuje najważniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska,
amerykańska, polska);
5) porównuje demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz
Większościową z konstytucyjną (liberalną);
6) wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we
współczesnej demokracji;
7) rozważa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji.
11. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń:
1) wyjaśnia, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem prawnym
w Rzeczypospolitej Polskiej;
2) omawia najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu,
podział władzy, rządy prawa, pluralizm);
3) korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podstawowe
prawa i wolności w niej zawarte;
4) wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii
życia publicznego w Polsce.
12. System wyborczy i partyjny. Uczeń:
1) wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie
i parlamentarne;
2) wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między
systemem dwu partyjnym a systemem wielopartyjnym;
3) wymienia partie polityczne obecne w Sejmie; wskazuje te, które należą
do koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji.
13. Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń:
1) przedstawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu,
w tym sposób tworzenia ustaw;
2) sporządza, na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu,
notatkę prasową o prze biegu tych obrad i przygotowuje krótkie wystąpienie
sejmowe w wy branej sprawie.
14. Władza wykonawcza. Uczeń:
1) wskazuje najważniejsze zadania prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
i wyszukuje w środkach masowego przekazu informacje o działaniach
urzędującego prezydenta;
2) wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd polski; podaje
nazwisko premiera, wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybranych
ministerstw;
3) wymienia zadania administracji rządowej i podaje przykłady jej działań;
4) wyjaśnia, co to jest służba cywilna i jakimi zasadami powinien się kierować
urzędnik państwowy.
15. Władza sądownicza. Uczeń:
1) przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają
sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, którymi
się zajmują;
2) wyjaśnia, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
16. Samorządy i ich znaczenie. Uczeń:
1) uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym
i podaje przy kłady działania samorządów zawodowych i samorządów
mieszkańców;
2) wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości;
odnosi je do przy kładów z życia własnego regionu i miejscowości.
17. Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń:
1) przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia
i postaci z jej dziejów;
2) wymienia najważniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje,
jak odnosi się to do jego codziennego życia;
3) przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym
podejmowania decyzji w sprawie budżetu;
4) nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organizacjami
poza rządowymi oraz podejmuje współpracę z jedną z nich
(w miarę swoich możliwości);
5) pisze podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk
urzędowy;
6) odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale można załatwić
wybrane sprawy.
18. Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń:
1) przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i wojewódzkiego
oraz ich przykładowe zadania;
2) porównuje – na wybranych przykładach – zakres działania samorządu
woje wódz kiego z zakresem działania wojewody;
3) przygotowuje plakat, folder, stronę internetową lub inny materiał
promujący gminę, okolicę lub region.
19. Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń:
1) przedstawia najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej
(stosunki z państwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi,
relacje z sąsiadami);
2) charakteryzuje politykę obronną Polski; członkostwo w NATO, udział
w między narodowych misjach pokojowych i operacjach militarnych;
3) przedstawia relacje Polski z wybranym państwem na podstawie
samodzielnie zebranych informacji;
4) wyjaśnia, czym się zajmują ambasady i konsulaty.
20. Integracja europejska. Uczeń:
1) przedstawia cele i etapy integracji europejskiej (traktaty rzymskie,
traktaty z Maastricht, Nicei, Lizbony);
2) wyjaśnia, czym zajmują się najważniejsze instytucje Unii Europejskiej
(Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja
Europejska);
3) wyjaśnia, jak w Unii Europejskiej realizowane są zasady pomocniczości
i solidarności;
4) wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w budżecie unijnym i na
co są przeznaczane;
5) wskazuje na mapie członków Unii Europejskiej i uzasadnia swoją opinię
na temat jej dalszej integracji i rozszerzania;
21. Polska w Unii Europejskiej. Uczeń:
1) przedstawia prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa
Unii Europejskiej;
2) wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych
przez polskich obywateli, przedsiębiorstwa i instytucje;
3) formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze
sobą członkostwo w Unii Europejskiej, odwołując się do przykładów
z własnego otoczenia i całego kraju.
22. Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń:
1) wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ, jej najważniejsze organy (Zgromadzenie
Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybrane
organizacje międzynarodowe;
2) wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów
międzynarodowych;
omawia prze bieg i próby rozwiązania jednego z nich.
23. Problemy współczesnego świata. Uczeń:
1) porównuje sytuację w państwach globalnego Południa i globalnej
Północy i wyjaśnia na przy kła dach, na czym polega ich współzależność;
2) uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angażuje się (w miarę
swoich możliwości) w działania instytucji (także pozarządowych),
które ją prowadzą;
3) wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja
w sferze kul tury, gospodarki i polityki; ocenia jej skutki;
4) rozważa, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi
na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy);
5) ocenia sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie;
6) wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwalczać.
24. Praca i przedsiębiorczość. Uczeń:
1) wyjaśnia na przykładach z życia własnej rodziny, miejscowości i całego
kraju, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu
potrzeb ekonomicznych;
2) przedstawia cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego; bierze
udział w przed się wzięciach społecznych, które pozwalają je rozwinąć;
3) stosuje w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie
celu, planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów).
25. Gospodarka rynkowa. Uczeń:
1) przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa, państwo) i związki między nimi;
2) podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania;
stosuje zasady racjonalnego gospodarowania w odniesieniu do własnych
zasobów (np. czasu, pieniędzy);
3) charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda
gospodarowania, konkurencja, dążenie do zysku, przedsiębiorczość);
4) wyjaśnia działanie prawa podaży i popytu oraz ceny jako regulatora
rynku; analizuje rynek wybranego produktu i wybranej usługi.
26. Gospodarstwo domowe. Uczeń:
1) wyjaśnia na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe;
2) wymienia główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; układa
jego budżet;
3) przygotowuje budżet konkretnego przedsięwzięcia z życia ucznia,
klasy, szkoły; rozważa wydatki i źródła ich finansowania;
4) wyjaśnia, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić.
27. Pieniądz i banki. Uczeń:
1) przedstawia na przykładach funkcje i formy pieniądza w gospodarce
rynkowej;
2) wyjaśnia, czym zajmują się: bank centralny, banki komercyjne, giełda
papierów wartościowych;
3) wyszukuje i zestawia ze sobą oferty różnych banków (konta, lokaty,
kredyty, fundusze inwestycyjne); wyjaśnia, na czym polega oszczędzanie
i inwestowanie.
28. Gospodarka w skali państwa. Uczeń:
1) wyjaśnia terminy: produkt krajowy brutto, wzrost gospodarczy, inflacja,
recesja; interpretuje dane statystyczne na ten temat;
2) wymienia najważniejsze dochody i wydatki państwa; wyjaśnia, co to
jest budżet państwa;
3) przedstawia główne rodzaje podatków w Polsce (PIT, VAT, CIT) i oblicza
wysokość podatku PIT na podstawie konkretnych danych.
29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń:
1) wyjaśnia, na czym polega prowadzenie indywidualnej działalności
gospodarczej;
2) wyjaśnia, jak działa przedsiębiorstwo, i oblicza na prostym przykładzie
przy chód, koszty, dochód i zysk;
3) wskazuje główne elementy działań marketingowych (produkt, cena,
miejsce, promocja) i wyjaśnia na przykładach ich znaczenie dla
przedsiębiorstwa i konsumentów;
4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu
służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
30. Wybór szkoły i zawodu. Uczeń:
1) planuje dalszą edukację (w tym wybór szkoły ponadgimnazjalnej),
uwzględniając własne preferencje i predyspozycje;
2) wyszukuje informacje o możliwościach zatrudnienia na lokalnym,
regionalnym i krajowym rynku pracy (urzędy pracy, ogłoszenia, Internet);
3) sporządza życiorys i list motywacyjny;
4) wskazuje główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regionie
i Polsce; ocenia jego skutki.
31. Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń:
1) przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy
i praco dawcy; wyjaśnia, na czym polega społeczna odpowiedzialność
biznesu;
2) podaje przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddaje je
ocenie;
3) wyjaśnia mechanizm korupcji i ocenia skutki tego zjawiska dla gospodarki.